Effektiv tədris modeli olan QAIT təhsil psixologiyası sahəsində çalışan psixoloq Robert Slavin tərəfindən hazırlanmışdır. Slavinin effektiv tədris modeli mütərəqqi təhsil modelinə aiddir. Model müəllimlərin və şagirdlərin iştirak etdiyi təhsil prosesinə diqqət yetirməklə keyfiyyətli təhsilin necə görünəcəyinə baxır. Slavinin təhsil psixologiyası və tədrisi çərçivəsində nəzərdən keçirdiyi effektiv tədris modelinin konkret olaraq nə demək istədiyini və bu modelin bugünkü təhsil sistemində analoqu haqqında danışacağıq.
Effektiv tədris modeli dörd mərhələli sistemdən ibarətdir. Təhsili darıxdırıcı və mənasız edən prosesləri aradan qaldıraraq, mənalı təhsilin necə həyata keçirilə biləcəyinə diqqət yetirir. Təhsil psixologiyasına dair ekspert fikirləri ilə Slavin effektiv tədris üçün aşağıdakı dörd addımı diqqətlə nəzərdən keçirir:
Tədris Keyfiyyəti :
Slavinin dediyi birinci mərhələ tədrisin keyfiyyətinin necə ortaya çıxacağı ilə bağlıdır. Bu, real mənada şagirdlərin təhsil prosesində fəal və mənalı öyrənməni necə həyata keçirə biləcəyini ortaya qoyur. Modelin birinci mərhələsinə görə kurrikulumun və fənnin məzmununun təqdimatı şagirdlərin asanlıqla başa düşə biləcəyi şəkildə əsaslandırılmalıdır. Çünki mənasız məlumatlar çox vaxt unudulur və ya təkrar edilmədikcə diqqətdən kənarda qalır, məzmunun məğzi; Köhnə biliklərlə yeni biliklər arasında əlaqə yaratmaq üçün sistem yaradılmalıdır. Başqa sözlə, əlaqəli öyrənmə şagirdin asanlıqla yaddaşına köçürə biləcəyi bir prosesə keçir. Bu mərhələdə şagirdin əvvəllər öyrəndiyi mənalı məlumatlardan istifadə edərək keyfiyyətli yeni məlumat təqdim etməsi məqsədəuyğundur.
Tədrisin keyfiyyətli təqdimatı şagirdin də fəal təlim prosesində iştirakını təmin edir. Diqqətimizi çəkən mövzular və əvvəllər öyrəndiyimiz məlumatlarla əlaqə yaratmaq yeni məlumatların daha asan və mənalı öyrənilməsinə kömək edir.
Köhnə biliklərdən istifadə etməklə yanaşı, tədrisin keyfiyyətini yüksəltmək və ya yaxşılaşdırmaq üçün aşağıdakı üsullardan istifadə etmək olar:
Materiallardan istifadə - Audio-Vizual qavrayışdan istifadə
Konkret misalların verilməsi
Proqressiv Öyrənmənin Tətbiqi - Sadədən Növbəti Səviyyəyə Nəzarətli Çıxış
Şagirdin suallarına cavabın verilməsi
Yaşa uyğun məşqlər, təqdimatlar və məsləhətlərin hazırlanması
Bundan əlavə, audio-vizual materiallardan istifadə şagirdlərin əqli kodlaşdırma səriştəsini də artırır və bu kodlaşdırma nəticəsində yeni məlumatlar yaddaşda məna kəsb edir.
Müvafiq Tədris Səviyyələri - Təlimin Uyğunlaşdırılması
Slavin tərəfindən hazırlanmış effektiv tədris modelinin müvafiq tədris səviyyələri mərhələsi Carrollun “Məktəbdə Öyrənmə Modeli”nin ümumi çərçivəsinə bənzəyir. Bu mərhələyə görə hər şagird eyni səviyyədə deyil. Şagirdlərin müxtəlif potensialları var və təhsil səviyyələri eyni deyil. Belə olan halda müxtəlif şagird səviyyələri üçün müxtəlif üsullar tətbiq edilərək öyrənmə həyata keçirilməyə çalışılır. Şagirdin əvvəlki bilik səviyyəsi ölçülür, müəyyən edilir və lazımi səviyyəyə çatmaq üçün hazırlıq görülür. Beləliklə, bir-biri ilə bərabər səviyyədə olan şagirdlərlə mənalı və səmərəli təlim prosesi başlanır.
Həvəsləndirmə:
Müəllimin ən mühüm vəzifələrindən biri olan istiqamətləndirmə və həvəsləndirmə Slavinin modelində də özünü göstərir. Təkcə dərs vaxtının doldurulmasına cavabdehlik daşımayan müəllim həvəsləndirici üsullar da tətbiq edir. Effektiv tədris üçün müəllim; şagirdə motivasiya verəcək stimulun tərəfdarıdır. Müəllim şagirdləri həvəsləndirmək üçün maraq oyadacaq nümunələrdən, onların yaş qrupuna uyğun giriş cümlələrindən, xüsusiyyətlərindən danışır. Bundan əlavə, motivasiyanı tam həyata keçirmək üçün mükafatlandırıcı cümlələr, davranışlar və fəaliyyətlərdən istifadə edilə bilər. Həvəsləndirmə mərhələsi göründüyündən daha vacibdir; çünki uyğun mühitin dəstəyi ilə uğur və potensialdan istifadə etməyin mümkün olduğunu hiss etdirir.
Vaxt:
Slavinin dörd mərhələli modelində son mərhələ vaxtdan səmərəli istifadə etməkdir. Slavinin zaman mərhələsinə uyğun olaraq, təlim prosesində şagirdə müəyyən vaxt verilməlidir və vaxtdan kifayət qədər səmərəli istifadə etmək lazımdır. Burada vaxtdan səmərəli istifadə kəmiyyətcə deyil, keyfiyyətcə istifadə etməkdir. Başqa sözlə, uzunmüddətli tədris-təlimdən çox, vaxtın idarə edilməsini özündə ehtiva edən məhsuldar və keyfiyyətli dövr yaradılmalıdır. Burada müəllimlərə kömək edəcək konsepsiya vaxtın idarə edilməsi anlayışıdır. Vaxtın idarə edilməsi ilə bağlı təlim nəticəsinin nə qədər müddətə yerinə yetirilməsi hesablanır və tədris-öyrənmə uzun müddət yaratmadan kifayət qədər müddətdə reallaşır.
Effektiv tədris modelinin faydalarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
1. Effektiv tədris modeli öyrənməni sürətləndirmək üçün şagirdlərə daha çox iştirak və fəal öyrənmə mühiti təklif edir.
2. Effektiv tədris modeli şagirdləri kiçik addımlarla öyrənməyə davam etmək üçün yaxşı istiqamətləndirir.
3. Effektiv tədris modeli şagirdləri müxtəlif təlim üsulları ilə təmin etməklə öyrənməni asanlaşdırır.
4. Effektiv tədris modeli şagirdlərin diqqətini və öyrənmə proseslərini optimallaşdırmaq üçün mövzunu daha dərindən başa düşməyə kömək edir.
5. Effektiv tədris modeli şagirdlərdən daha yaxşı performans gözləməyə imkan verir.
6. Effektiv tədris modeli şagirdlərdə biliklərdən istifadə və tətbiq etmək bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edir.
7. Effektiv tədris modeli şagirdlərin akademik uğurlarını artırır və motivasiyasını artırır.
Psixoloq Robert Slavin tərəfindən hazırlanmış effektiv tədris modeli (QAIT) mütərəqqi təhsil prosesinə diqqət yetirməklə keyfiyyətli tədrisin necə görünməsi barədə hərtərəfli çərçivə təqdim edir. Bu modelin əsas xüsusiyyətləri təlimin keyfiyyətini, müvafiq təlim səviyyələrini, əlaqəli öyrənməni və müəllimin bələdçi və həvəsləndirici rolunu nəzərə alır.
Effektiv tədris modeli diqqəti keyfiyyətli və mənalı təhsil prosesinə yönəltməklə şagird və müəllim arasında qarşılıqlı əlaqəni vurğulayır. Slavinin bu dörd pilləli modeli ilə təhsil uğurlarına töhfə verməklə bugünkü təhsil sisteminə inteqrasiya etmək mümkündür.
Metodika üzrə təlimçi, pedaqoq Sevinc Məmmədova