Uşaqların məktəb həyatına atdığı ilk addım olan 1-ci sinif, həm uşaq, həm də valideyn üçün mühüm və emosional bir mərhələdir. Bu keçid dövründə bəzi uşaqlar məktəbə gedərkən ağlamağa başlayırlar. Bu davranış ilk baxışda anlaşılmaz görünsə də, əslində onun arxasında müxtəlif psixoloji və emosional səbəblər dayanır.

Ən çox rast gəlinən səbəblərdən biri uşağın valideynindən ayrılmaqda çətinlik çəkməsidir. Uşaq evdəki tanış, təhlükəsiz mühitdən çıxaraq yeni, tanımadığı bir yerə – məktəbə daxil olur. Bu zaman valideynindən ayrılmaq qorxu və narahatlıq hisslərinə səbəb ola bilər. Bu hal xüsusilə ana ilə sıx emosional bağlılığı olan uşaqlarda daha çox müşahidə olunur.

Uşaq üçün məktəb - yeni müəllimlər, sinif yoldaşları, qaydalar və struktur deməkdir. O, bu mühitlə qarşılaşmadıqca oranın necə bir yer olduğunu təsəvvür edə bilməz. Bu qeyri-müəyyənlik də qorxu və stres yarada bilər. Uşaqda "mən burda nə edəcəyəm?", "müəllim məni sevəcəkmi?", "digər uşaqlar mənimlə oynayacaqmı?" kimi suallar narahatlıq yaradır.

Bəzi uşaqlar daha introvert və ya utancaq xarakterə malik olur. Bu cür uşaqlar yeni insanlarla ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkə bilər. Tanımadığı uşaqlarla eyni mühitdə olmaq, sinfə daxil olmaq və müəllimlə ünsiyyətə girmək onlar üçün narahatlıq doğurur. Bu narahatlıq isə göz yaşları ilə nəticələnə bilər.

Uşağın psixoloji və emosional inkişafı məktəbə hazır olub-olmaması ilə sıx əlaqəlidir. Bəzi hallarda uşaq özünü məktəbə hazır hiss etmir. Oyun oynamaq, sərbəst olmaq istəyir, amma məktəbdə müəyyən qaydalar və məsuliyyətlər var. Bu dəyişiklik uşağı sıxa bilər və ağlama reaksiyası ilə özünü göstərə bilər.

Valideynlərin öz narahatlıqları da uşağa təsir edir. Əgər valideyn məktəbi təhlükəli, qorxulu və ya çox məsuliyyətli bir yer kimi təqdim edirsə, uşaqda da bu barədə qorxu yaranır. Eləcə də, valideyn uşağı məktəbə buraxarkən emosional davranırsa (məsələn, tez-tez öpüb-qucaqlayırsa, ağlayırsa və ya ayrılmaq istəmirsə), uşaq bu emosiyaları hiss edir və özünü daha da narahat hiss edir.

1-ci sinifə başlamaq uşağın həyatında böyük bir mərhələdir. Bu prosesdə ağlamaq normal və keçici bir haldır. Əsas məsələ - uşağın emosiyalarını anlamalı, onu rahatlatmalı və məktəbə uyğunlaşmasında ona dəstək olmalıdır. Səbrli və anlayışlı yanaşma ilə bu dövrü problemsiz şəkildə keçmək mümkündür.

Psixoloq Narınc Rüstəmovanın sözlərinə görə, tədris ili qabağı valideynlər övladları ilə birlikdə məktəbə hazırlaşırlar. Xüsusən uşaq 1-ci sinfə gedirsə, bu hazırlıq daha fərqli və gərgin tempdə gedir. Təzə kitab, dəftər, qələm, çanta, geyim və s. alınır. Uşaqlar isə məktəbə getmək üçün həvəslə sentyabrın 15-ni gözləyir. Vaxt gəlib çatır, məktəbə gedir və hər şeyin düşündüyü kimi olmadığını görürlər: “Məktəb uşağın inkişafında yerimək, danışmaq kimi önəmli mərhələlərdən hesab olunur. Hər yeni mərhələ kimi, bu mərhələ də ailə üçün "təbii bir kriz dövrü" hesab olunur və buna hər ailə uyğunlaşa bilmir. Məktəbə başlayan uşaq yeni və qarmaqarışıq bir mühitə düşür, artıq valideynlərdən uzaqda sərbəst yeni "dünyaya qapı açır". Ümumiyyətlə, məktəbə alışmaq 2-3 həftə çəkir. Bu müddətin sakit şəkildə irəliləməsi də uşağın məktəbə düzgün hazırlanması ilə əlaqəlidir. Evdə 10:00-da, hətta daha gec oyanan uşaq indi isə 07:00-da durmalı, saatlarla oyuncaqları ilə oynayan uşaq indi 45 dəqiqə oynamadan müəllimini dinləməli, çətin proses olan düzgün yazmağı öyrənməlidir. Üstəlik, bu prosesdə valideynləri yanında olmayacaq, onu qapıda müəlliminə verib gedəcək. Müəllimi isə 20, hətta daha çox uşağa diqqət göstərdiyi üçün ona tam - valideynləri kimi nazın çəkə bilmir, diqqət göstərə bilmir. Bu dəhşətli görünən sistemə tab gətirə bilməyib, mənasız ağlamalarla və ya məktəbə getmək istəməməklə öz etirazını bildirir. Bu zaman məktəb fobiyası üzə çıxır - qarnı ağrayır, ürəyi bulanır, tez-tez tualetə gedir, hətta qızdırması qalxır. Valideynlər isə bunun ya bəhanə olduğunu düşünüb övladını məcburən məktəbə ağlaya-ağlaya göndərir, ya da həkimə göstərərək, mədə-bağırsağında problem olduğunu düşünür. Bu çətin dönəmdə balacanın psixoloji durumu heç yada da düşmür. Uşaq fikrini ancaq bir düşüncəyə cəmləyir - məktəb gəldi, anam-atam getdi. Məktəb olmasaydı, mən yenə evimdə "sultan" idim”.Dünya sistemində uşaqların məktəbə hazırlığı 3 yaşından etibarən başlanır. İlk olaraq pedaqoji (3-4 yaş) hazırlığı, sonra əlavə olaraq psixoloji (4-5 yaş), sonda isə təlim-təhsilə hazırlıq mərhələsi də (5-6 yaş) əlavə olunur. Uşaqlarda yalnız pedaqoji hazırlıq (saymağı və şeiri bilməsi, sadə riyazi hesablamaları, əlavə dili, hərifləri tanıması) heç də məktəbə hazırlıq demək deyil. Məktəbə hazırlıq sistemi mütləq pedaqoq, psixoloq, loqoped, həkim tərəfindən kompleks şəkildə aparılmalıdır. Məktəbəqədər yaş dövründə uşaqların ağız aparatınının dəyişilməsi, ələlxüsus dişlərin çıxması uşaqlarda müxtəlif səslərin tələffüzünə maneə törədir. Bu da ünsiyyət zamanı öz təsirini göstərir. Uşağın pedaqoji hazırlığı olsa da, psixoloji hazırlığının tam olmaması, məsələn, şeiri gözəl bilib, hətta evdə ailə üzvlərinə danışıb müəllimə söyləyə bilməməsi bu səbəbdən yaranmış problemdir. Həkimlə birlikdə öncədən tənzimlənən yuxu və qida rejimi də uşaqların məktəbə tez adaptasiya olmasına yardımçı olur. Valideyn uşağının gigiyenik sağlamlığına önəm verdiyi qədər psixoloji sağlamlığına da diqqət etməlidir. Müəssisənin yemək şəraitinə, yataq otağına, təmizliyə önəm verdiyi qədər mütəxəssislərin də peşəkarlığına önəm verməlidir.

Psixoloq hesab edir ki, valideynlər övladlarını məktəbə müsbət motivlərlə həvəsləndirməlidirlər: “Onu inandırmaq lazımdır ki, o, buna hazırdır, hər şey əla olacaq, oxumaq onun üçün də çox faydalı və gərəklidir. Valideyn öz məktəb illərindən, o zamankı uğurlarından, sevimli müəllim və sinif yoldaşlarından danışıb uşağı həvəsləndirməlidir. Uşağı əvvəlcədən sinif müəllimi ilə tanış etmək məsləhətdir. Öncədən müəllimi gördüyü üçün sentyabrın 15-i ondan çəkinmir. Uşağı dərsdən kənar tədris tapşırıqları ilə yükləmək, onu yormaq lazım deyil. Dərsini sərbəst yaza bilmədiyi üçün onu cəzalandırmaq olmaz. Uşağı başa salmaq lazımdır”.Narınc Rüstəmova qeyd edib ki, məktəbə gec alışan uşaqların əksəriyyəti valideynlərin uşaqlara az məsuliyyət verməsi ilə əlaqədardır: “Onun sizdən tez zamanda ayrıla bilməsi üçün kiçik yaşlardan məsuliyyət verməyiniz mütləqdir. Belə ki, onun öz-özünə yemək yeməsinə, əşyalarını qaydaya salmasına, paltarlarını özünün geyinməsinə və s. imkan, şərait yaradın. Məktəbə yeni başlayan uşaqlar əvvəlki illərdə görmədikləri məsuliyyətlə yüklənirlər. Buna görə də kiçik yaşlardan onları məsuliyyətlə yükləməyiniz vacibdir. Çünki onlar məktəbə başladıqda müəyyən müddət sakit şəkildə bir yerdə oturmaq, çətin yeniliklərlə tanış olmaq və s. kimi vəzifələrə sahib olurlar.Valideynlər onları anlamağa çalışmalıdırlar. Bağçanın və evin sərbəst mühitindən, oyunlardan, evdəki ana-uşaq münasibətinin istiliyindən uzaqlaşmaq, anadan ayrılmaq, birdən-birə ağır dərs proqramları və s. kimi qaydalar 6 yaşlı uşağın işini çətinləşdirir. Valideynlər əsasən öz istəklərini və ehtiyaclarını uşaqlarının üzərinə köçürürlər. Yəni övladlarını olmaq istəyib də ola bilmədikləri səviyyədə görmək istəyirlər. Beləliklə də, məktəbə başlayan uşağın çalışıb müvəffəqiyyətli olmaları üçün həmişə tələsirlər - uşaqlar tez oxumalı, hər şeyi tez qavramalı və ən yaxşı şagird olmalıdırlar. Oyuna və əyləncəyə olan maraqlar mütləq şəkildə unudulmalıdır. Ancaq kitab-dəftərlə məşğul olmalıdırlar. Valideynlər anlamırlar ki, bununla uşağa dərsi sevdirməkdən çox ondan iyrənmələrinə səbəb olurlar. Bunlarla onların şüuraltlarında dərsdən qorxmalı olduqlarını formalaşdırdıqlarının fərqinə varmırlar və sonra onlara dərsi necə sevdirim deyə axtarışa çıxırlar”.

Birinci sinfə yeni başlayan uşaq üçün məktəb çox fərqli və naməlum bir aləmdir. Bu keçid dövründə uşağın özünü tək və narahat hiss etməsi çox təbiidir. Məhz bu anda müəllimin dəstəyi və qayğısı uşağın adaptasiyasında həlledici rol oynayır.Müəllim Nərgiz Babayeva deyir ki, hər il 1-ci sinfə gələn uşaqlar arasında göz yaşları da olur, gülüşlər də. Bu çox təbiidir - çünki onlar ilk dəfə ailədən ayrılıb tamamilə yeni bir mühitə qədəm qoyurlar: “Mənim üçün əsas məsələ - uşağın məktəbdə özünü güvənli, sevilən və dəyərli hiss etməsidir. İlk gündən onları gülümsəyərək qarşılayır, hər birinə şəxsən yaxınlaşıb tanış oluram. Uşağın diqqətini qorxudan yayındırmaq üçün sinifdə maraqlı guşələr hazırlayıram - oyuncaq kitablar, boyama küncü, sadə tapşırıqlar. Eyni zamanda valideynlərlə də əməkdaşlıq qururam. Uşağın evdəki maraqları, sevdiyi oyunlar barədə məlumat alıram ki, sinifdə ona uyğun yanaşa bilim. Hər uşaq fərqlidir, amma hamısı sevgi və anlayışla böyüyür. Məqsədim budur ki, məktəb onlar üçün qorxulu yer yox, sevgi ilə açılan bir dünya olsun. Sadə bir gülümsəmə, adını sevgi ilə çağırmaq, diqqətlə dinləmək - bəzən bu kiçik jestlər uşağın özünü məktəbdə evdəki qədər rahat hiss etməsinə səbəb olur. Uşağın göz yaşlarını təbəssümə çevirmək üçün müəllimin qayğısı yalnız dərs verməklə yox, həm də onu sevgi ilə qucaqlamaqla başlayır”.