Təhsildə çox ciddi və ən önəmli problemlərdən biri fəaliyyət planı olmasıdır. Yuxarı təbəqədən aşağı təbəqəyə məcburi göstəriş verilməsi, məktəbin və təhsilin keyfiyyət səviyyəsini qaldırmaq üçün saxta tədbir və göstərişlərin təmin edilməsidir.
Bu təhsili inkişaf etdirmir, əksinə təhsili çökürdür..
Bu gün biz təhsil sistemini kökündən dəyişmişik. Gəlin dediyimizi sadə şəkildə izah edək. Əvvəllər proqram xüsusi mütəxəssislər tərəfindən hazırlanır və məktəblərə təhvil verilirdi. Təbii ki, bütün ölkə üzrə eyni proqram olduğundan yüksək nəticə gözləmək, ya da bütün şagirdlərin uğurunu təmin etmək çətinləşirdi. Amma yeni təhsil sistemində proqram və təxmini gözlənti minimum müəyyənləşdirilib amma bütün şagirdlərin inkişafının təmin edilməsinə yönəldilmişdir. Buna görə də müəllimlər xüsusi olaraq fərdi şəkildə planlaşmasını hazırlamalıdır. Məlum olduğu kimi, hər sinifdə müxtəlif təlim nailiyyətinə, düşüncə tərzinə sahib şagirdlər var. Bunlardan xüsusi qayğıya ehtiyacı olanlar üçün fərdi planın hazırlanması da bu sıradandır.
Dediklərimizi ümumiləşdirsək, kurikulum bütün şagirdləri nəzərə alıb inkişafını təmin etməyi nəzərdə tutur. Bu çox gözəl bir haldır?
Amma uğurludurmu???
Əgər bu gün təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün qarşıya müəyyən məqsədlər qoyulursa, ölkəmizdəki bütün təhsil müəssisələri nəzərə alınmalıdır. Ən böyük səhvi biz tam olaraq burda edirik. Axı təhsil, məktəb sadəcə Bakıdan və Bakının məşhur liseylərinən ibarət deyil. Ola bilər ki, o məşhur yerlər bir ildə 100 faiz tələbə qəbulu versin. Bəs digər bölgələrdəki məktəblər və şagirdlər necə olmalıdır?
Bəzi yerlərdən illərdir tələbə adı qazanan yoxdur, məktəbə gələn yoxdur, hətta məktəb yoxdur.
Müəllimlərin savadını belə Bakının məşhur yerlərinə görə müəyyənləşdiririk. Yenə savadı az olan ən çox savadlı müəllimə ehtiyac duyan kəndlərə, qəsəbələrə, rayonlara düşür. Ən güclü müəllimlər həmin müəyyən liseylərə və ya məktəblərə düşür.
Sonra da qarşıya qoyulan məqsədləri təmin etmək üçün, təmin edildiyini sübut etmək üçün zorakılıq, stress, məcburiyyət halları yaranır.
Əgər siz Azərbaycanda ümumi bilik səviyyəsini hər hansı məşhur məktəbə görə müəyyənləşdirib planları, tələbləri ona əsasən hazırlayıb tələb etsəniz, təbii ki, bu həm xaos, həm mobbinq, həm haqsızlıq yaradacaq, həm də təhsil sistemini kökündən məhv edəcəkdir.
Tələblər qarşısında məcbur Regional Təhsil İdarələri, Məktəb direktorları, Direktorun müavinləri "böyük yerdən gələn əmrə" görə məcburi say verməlidir. Uşaq ad soyadı yazıb göndərilməlidir. Olimpiyadaya, yarışa, flan qədər uşaq verməlidir, flam qədər uşaq buraxılışdan keçməlidir, flan qədər uşaq ali təhsil müəssisəsinə qəbul olunmalıdır, flan qədər uşaq layihəyə qoşulmalıdır.
Yalnız bu da deyil. Səviyyə çox aşağıdır, qaldırmaq lazımdır. Saxta KSQ, BSQ-lər hazırlanmalıdır.
Məktəbdə davamiyyət aşağıdır. Davamiyyətin olmaması səbəbləri ortadan qaldırılmaq əvəzinə tələb olunan davamiyyət üçün "saxta", ya da "zorakı" tədbirlər görülür. Uşaqlar ya sağlıq problemləri, ya məsuliyyətsizlik, ya maddi vəziyyət, ya da universitetə hazırladıqlarına görə gələ bilmirlər. Bu problemləri həll etmək əvəzinə "bizdən belə tələb olunur və məcburən sənəd işləri belə edilməlidir" əmri qarşısında qalırıq.
Təhsilimizdəki acınacaqlı vəziyyəti anlayırsınızmı?
Bakıda məşhur liseylərdə seçmə şagirdlər təhsil alır. Nədənsə, kurikulum onlarda tam olmur, əvvəlki təhsil sistemindən istifadə daha çoxdu. Bunu deməkdə məqsədimiz minimum biliklər və maksimum bacarıqlara yox, elə birbaşa maksimum biliklərə köklənirlər ki, nəticə yaxşı olsun. Şagirdlərin minimum 90%-i ali təhsil müəssisəsinə qəbul olunsun.
Üstəlik digər bölgələrdə məktəblərin vəziyyəti, kadr çatışmazlığı, şagirdlərin maddi vəziyyəti, ailə vəziyyəti, məktəblərin maddi texniki baza və infrastrukturu bərbat haldadır. MİQ imtahanına əsasən yenə savadı daha az olanlar, səriştəsi daha az olanlar həmin məktəblərdə dərs keçirlər. Biz görmüşük, ən çətinə ən güclülülər göndərilsin ki, problemi həll edə bilsinlər amma bizdə əksinədir.
Bəs saxta keyfiyyət, sənədlərdə keyfiyyət kimə və nəyə lazımdır? Bu təhsili sadəcə çökdürmək üçün məqsədli addımdır.
Nə davamiyyəti, nə fəaliyyəti, nə məktəbin məqsədini, planını məcburiyyət üzərində qurmaq, yalandan artırılma tələb etmək sadəcə olaraq lazımsızdır.
Bütün bunların əvəzinə göz boyamağı buraxıb xalqı düşünmək lazımdır. Şagirdlərimizi düşünmək lazımdır. Təhsili, müəllim adını heçə endirmək lazım deyil. Bu sahəni siyasətlə qarışdırıb pul qazanmaq üçün bir vasitə kimi görmək lazım deyil.
Hər şeyi olduğu kimi qəbul edib onun əsasında plan tərtib edilməlidir. Gözlənti ilkin vəziyyətə uyğun olaraq planlaşdırılmalıdır. Ümumi gözləntiyə uyğun olaraq deyil.
Axı biz kurikulum sisteminə keçmişik, axı biz fərdi plan, şagirdlərə differensial yanaşmadan danışırıq. Dediklərimiz başqa, etdiklərimiz başqadır.
Bir insan fərdi şəkildə inkişaf etmək üçün, əvvəlcə, özünü, öz gücünü olduğu kimi qəbul etməli, ona əsasən müəyyən məqsədlər qoyub irəliyə doğru getməlidir. Bu təhsilə də aiddir. Diaqnostik qiymətləndirmə anlayışı bu gün təhsilimizdə olsa da, görünür ki, təhsildə keyfiyyəti təmin etmək üçün istifadə etmək ya kiminsə ağlına gəlmir ya da istifadə edilmək istənmir.
Bizi bizdən başqa kimsə məhv edə bilməz. Bizi bizdən başqa kimsə qaldıra bilməz.
Mütləq lazım olan addımlar atılmalı, bu problemlər birmənalı olaraq aradan qaldırılmalıdır. Yoxsa bu gün rast gəldiyimiz kiçik-kiçim problemlər sabah üstümüzə toplu halda gələndə artıq çox gec olacaq!